Wordt er ingezet op spektakel of gaat de publieke omroep voor een inhoudelijke discussie met het oog op de verkiezingen van 22 november? Vanuit die nieuwsgierigheid heb ik het eerste verkiezingsdebat gevolgd, zondagavond 22 oktober 2023 georganiseerd door College Tour onder leiding van presentator Twan Huys. Deelnemers waren Pieter Omtzigt (NSC), Caroline van der Plas (BBB), Dilan Yesilgöz (VVD) en Frans Timmermans (Groen Links-PvdA). Ze waren door KRONCRV geselecteerd op basis van het feit dat ze eerder als gast optraden in het programma van Huys.
Hoewel hij publiekelijk voortdurend werd en wordt aangevallen op het feit dat zijn verkiezingsprogramma nog niet bekend is, was Pieter Omtzigt (8) in dit debat de deelnemer met de meest inhoudelijk bijdrage. Frans Timmermans (7) investeert in een presidentiële uitstraling. Hij stelt zich op als een verbinder, maar raakt aan een emotionele grens bij persoonlijke kritiek, een eigenschap die hem al vaker in de problemen bracht. Dan Caroline van der Plas (6). Aan haar kleeft de charme van de eenvoudige en begrijpelijke redenering, waarbij je je wel afvraagt of de door haar bedachte oplossingen doordacht en haalbaar zijn. Ze stal het hart met de opmerking aan het eind, toen het ging over de vraag ‘wie met wie’: Als dit het gelul wordt in de coalitie, dan hoeft het voor mij niet. Tot slot Dilan Yesilgöz (5), een behendig debater die goed gelet heeft op de discussietrucs van haar baas Mark Rutte wiens specialiteit het is om behendig rond de hete brei heen te praten. Dat deed ze bij College Tour dan ook met verve. De beoogd premier namens de VVD kwam alleen tot leven op momenten dat ze kans zag haar opponenten aan te vallen. (De rapportcijfers achter de namen zijn voor mijn rekening).
Midden-Oosten
De discussie begon met de actuele situatie in het Midden-Oosten. Premier Rutte sprak kort na de aanval van Hamas zijn onvoorwaardelijke steun uit aan Israël. Aan Yesilgöz de vraag of Israël proportioneel reageert. Ze verloor zich in het beschrijven van de situatie en verzuimde de vraag in concreto te beantwoorden. Twan Huys accepteerde het. En daar kwam ze dus gemakkelijk mee weg. Caroline van de Plas: met een terreurorganisatie onderhandel je niet. Pieter Omtzigt: we moeten zoeken naar mogelijkheden om te de escaleren. Dat vond ook Frans Timmermans.
Wachtlijsten geestelijke gezondheidszorg
Er zijn wachtlijsten in de geestelijke gezondheidszorg. Zelfs jonge mensen die rondlopen met suïcideplannen moeten eindeloos wachten. Caroline van der Plas vindt dat er meer aandacht moet komen voor preventie. En dat dit vraagt om extra investeringen. Yesilgöz manoeuvreerde opnieuw handig om het onderwerp heen. De decentralisatie in de geestelijke gezondheidszorg die mede oorzaak is van de problemen, is ingezet onder Rutte 2. Ze ging daar inhoudelijk niet op in maar prees (een bekende Ruttetruc) de vragensteller voor haar empathie. ‘Het is dapper dat je dit (haar persoonlijke verhaal) vertelt, dank voor je vraag en goed dat je erover wilt praten’. Twan Huys: is er te hard bezuinigd? Yesilgöz: ‘Er is hervormd. Dat klopt. Maar dat had ook goede kanten’. Er is een tekort aan deskundigheid en daar moeten we aan werken, vond de lijsttrekker van de VVD. Wat dit in concreto betekent bleef in het midden. Pieter Omtzigt wil het aantal universitaire opleidingen in het Engels beperken, te beginnen bij psychologie, waardoor het gemakkelijker zal zijn om de tekorten in die sector op te lossen. Je moet over je problemen in het Nederlands kunnen praten, vond hij. ‘De decentralisatie voor complexe jeugdhulp is niet goed geweest’.
Woningtekort
Een student in de zaal vertelde hoe hij moest wonen in een appartement van 1800 euro, later 2300 euro. Caroline van der Plas: er wordt voortdurend geframed. Door het stikstofprobleem kan er niet gebouwd worden. Dat relativeerde ze. Het tekort aan woningen wordt veroorzaakt door regels en de hoge rente. Bouwen is voor investeerders niet rendabel. ‘Stop met het frame koeien of huizen’, zei ze. ‘Er moet een noodwet komen’. Pieter Omtzigt: er moet grip op migratie komen, een van de oorzaken van de hoge prijzen en het woningtekort. Elk jaar komen er 150.000 mensen bij. Dat is een stad. Vooral de toestroom van expats moet beperkt worden. Zij zorgen voor druk op de woningmarkt omdat ze een belastingvrijstelling hebben op 30 procent van hun salaris. Daardoor kunnen ze overbieden op de woningmarkt en zo dragen ze bij aan het stijgen van de prijzen. Hij wil een deel van die belastingvrijstelling opheffen. Het moet voor buitenlandse studenten minder gemakkelijk worden om in Nederland studiefinanciering te krijgen, vond Omtzigt.
Yesilgöz ‘snapte het gevoel’ van een meisje uit de zaal dat als lid van de pechgeneratie een stevige studieschuld heeft opgebouwd en daardoor geen hypotheek kan krijgen. De lijsttrekker van de VVD relativeerde het probleem. ‘Je komt terecht op een arbeidsmarkt waar aan je getrokken wordt. Je leeft in een van de mooiste landen ter wereld. Je hebt volop kansen. Dat was in mijn tijd wel anders’, zei ze. ‘Je moet vooral investeren in jezelf. Dat heb ik gedaan en dat moeten jullie ook’.
Kwaliteit van het onderwijs
Een op de vier kinderen in Nederland heeft een taalachterstand. Hoe moet dat opgelost worden? Het lerarenvak moet aantrekkelijker gemaakt worden door regels overboord te gooien, vond Omtzigt. Scholen beschikken over een hoop geld, maar dat wordt niet voldoende aan het primaire proces uitgegeven. Daarvoor moet een norm komen, vond hij. Van de 15-jarigen in het onderwijs is 25 procent functioneel analfabeet. Hoe moet dat opgelost worden? Omtzigt: als ze voor de les niet nodig zijn, moeten mobieltjes de klas uit.
Kernenergie
Frans Timmermans kreeg het even moeilijk met de vraag waarom hij tegen kernenergie is. ‘Ik heb nog geen studie gezien waaruit blijkt dat dit voor het energieprobleem in Nederland een oplossing is’, zei hij. Yesilgöz: ‘ik kan de heer Timmermans vanavond die studies nog bezorgen. Als we eerder hadden ingezet op kernenergie hadden we nu een gezondere energiemix gehad’. Even kreeg Timmermans het moeilijk. Twan Huys: hou het kort, want er zijn nog meer vragen. Caroline van der Plas: ‘wat Timmermans hierover zegt is onzin’.
Is Omtzigt wel een leider?
Omtzigt kreeg de vraag of hij in staat is een kabinet te leiden. Ik ben erin geslaagd om in een paar weken tijd een complete partij op te zetten, was zijn antwoord. Is hij bereid om premier te worden? Een vraag waar heel Nederland nieuwsgierig naar is volgens Twan Huys. Ik zit niet met die ambitie, luidde het antwoord. We moeten het bestuur veranderen . Daar zet ik op in. Het gaat me niet om die stoel. Twan Huys: wat er ook gebeurt. U zegt: ik doe het niet? Omtzigt: dat zeg ik niet. Ik ben vooral geïnteresseerd in het inhoudelijke debat. Student journalistiek in de zaal: we analyseren campagnes. We zien dat u alle touwtjes in handen hebt. Kunt u wel leiding geven, want u bent nogal rechtlijnig? Omtzigt: weet je hoe moeilijk het was om in een paar weken tijd van 2000 naar zo’n 40 kandidaten komen?
Tunesiëdeal
Een student psychologie met speciale belangstelling voor vluchtelingen wilde weten of Yesilgöz nog achter de Tunesiëdeal (bedoeld om de immigratie terug te dringen) staat, nu blijkt dat er mensenrechten worden geschonden? Yesilgöz ontweek opnieuw de vraag. ‘ik sta achter deals die de stroom moeten beperken’. Twan Huys; sta je nog achter deze deal? Yesilgöz: er wordt nog onderhandeld. Maar een deal kan niet zonder onze normen te respecteren. Hier werd het fel. Frans Timmermans: deze man (de Tunesische president) heeft geld gekregen en laat mensen sterven in de woestijn. Zijn discussiepartners wilden weten waarom hij zich binnen de Europese commissie niet tegen de deal heeft gekeerd. Het was een soloactie van Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, luidde zijn antwoord. Pieter Omtzigt: hebben jullie haar teruggefloten? Timmermans: ze heeft de deal nooit voorgelegd. Yesilgöz tot Timmermans: ik heb moeite met leiders die niks zeggen en nu ze erop terugkijken zeggen: ik vond het al niks.
Met dit gelul hoeft het voor mij niet
Student: welke van de kandidaten op het podium staan ideologisch het dichtst bij u? Omtzigt: Qua bestaanszekerheid dicht bij Timmermans en Van de Plas. Bij immigratie dichter bij de VVD. Yesilgöz: ‘ik vind dat eerst de kiezer zich moet uitspreken’. Caroline van der Plas:’ ik kan je zeggen als er straks in een coalitie net zoveel (omheen) geluld wordt als hier, dan heb ik er geen zin in. Zeg het of zeg gewoon ik heb er geen zin in om het te vertellen’. Timmermans: een partij (VVD) die Henk Kamp erelid maakt, de man die in de toeslagenaffaire zei niet het advies te volgen van zijn ambtenaren maar liever afging op zijn onderbuikgevoel: moet je met zo’n partij in een kabinet gaan zitten? Van der Plas; ik wil met Pieter en met de VVD als die minder links wordt
Comments