Wetenschappelijke onderzoekers van de Vrije Universiteit, de Universiteiten van Wageningen en Utrecht analyseerden de coronapersconferenties van 2021 en deden zo onderzoek naar de kwaliteit van het coronabeleid van de overheid. Ze bestudeerden ook de reacties op Twitter en de moties van de Tweede Kamer. Ze komen tot de conclusie dat Kabinet Rutte III de oren teveel liet hangen naar de wetenschap en te weinig eigen verantwoordelijkheid nam. Het kabinet deed niet wat de kerntaak is van de overheid; adviezen wegen , eigen keuzes maken en die goed verantwoorden.
Wetenschap heeft niet DE waarheid
De wetenschap is niet absoluut, zegt Hedwig te Molder (VU Amsterdam) een van de onderzoekers. In de wetenschap bestaan verschillende inzichten en die moeten tegen elkaar afgezet worden. Soms is wetenschap ‘ook maar een mening’, zij het gebaseerd op argumenten waarvan de validiteit door andere wetenschappers beoordeeld kan worden. Daarin onderscheidt wetenschap zich van nepnieuws en valt nepnieuws niet serieus te nemen en wetenschappelijke analyses ondanks het verschil in inzicht wel. Maar tussen wetenschap en nepnieuws ligt een terrein dat de overheid en de journalistiek serieuzer had moeten nemen. Moraal van het verhaal: op het toppunt van de coronacrisis waren de wetenschappelijke adviseurs van het kabinet leidend, de bewindslieden stonden erbij en keken er naar. Dat was slecht voor het vertrouwen in het beleid van de overheid, zo zeggen de onderzoekers, omdat burgers er niet van op aan konden dat uit het menu van afwegingen de goede keuzes werden gemaakt. Het waren tijdens de coronacrisis onderling (verdeelde) wetenschappers die het land regeerden, althans daar komt het naar mijn waarneming op neer.
Critici werden fel aangevallen
Bovenstaande samenvatting ontleen ik aan een artikel in De Volkskrant van vandaag (zaterdag 23 september 2023), geschreven door wetenschapsredacteur Maarten Keulemans. Ik wil het hier hebben over de rol die hij speelde in de berichtgeving over corona. Ik heb niet alles van hem gelezen maar genoeg om te weten dat Maarten in de berichtgeving nogal strak de lijn van het kabinet volgde met een grote waardering voor de inbreng van het RIVM. In de krant gebeurde dat op een redelijk afgewogen manier. Op Twitter was het vaak van dik hout zaagt men planken en mengde Keulemans zich fel in de discussie met persoonlijke aanvallen op scribenten die hem in zijn volgzaamheid bekritiseerden. Dat ging ver, heel ver. Maurice de Hond die vanaf het begin op basis van data-analyse liet zien dat ventileren als probaat middel tegen besmettingen ten onterecht geen aandacht kreeg van het kabinet, (hetgeen achteraf een verkeerde keuze bleek te zijn), kon rekenen op stevige persoonlijke aanvallen. Keulemans schilderde hem af als ‘gauwdief’ en droeg daarmee bij aan een sfeer waarin De Volkskrant uit de bocht vloog door een antisemitische cartoon van De Hond af te drukken, een feit waarvoor de hoofdredactie zich later verontschuldigde. Persoonlijke aversie was kennelijk leidend in het beoordelen van de tegenstander. Dat De Hond -die ook wat mij betreft niet per se in alles gelijk heeft- een bijdrage aan de discussie leverde vanuit maatschappelijke betrokkenheid en zorg ging er niet in.
Het was een patroon
Het was een weerkerend patroon: wie afweek van de officiële lijn van het kabinet en de schrijfsels van De Volkskrant werd bejegend als een wappie . Ik mocht het zelf ondervinden toen een lezer van mijn columns me attendeerde op een interview met dr. Scott Atlas, gewezen adviseur van Donald Trump. Ik bekeek het interview twee keer en kwam tot de conclusie dat het een inzicht gaf in wat zich in de coronaperiode achter de schermen van het Witte Huis afspeelde -gezien vanuit de visie van deze ene man- en besloot om er om die reden naar te verwijzen, zonder er conclusies aan te verbinden. Keulemans was er als de kippen bij: ‘Weet je zeker dat je niet gewoon net als Scott bedoelt: “ieder voor zich, fuck medemensen, laat zo’n virus maar lekker zijn gang gaan, zo lang ik mijn totale vrijheid maar behoud?”. Dat is niet mijn mening, maar het werd wel zo geframed. Ik vroeg me af waarom Keulemans deze nieuwsgierigheid naar de denktrant van mensen met een afwijkende mening zo sterk diskwalificeerde.
Tik op de vingers
Wat zeggen de universitaire onderzoekers over dat verguisde alternatieve circuit van kritische burgers: het was niet allemaal onzin, de overheid had er meer aandacht voor moeten hebben, want zo voelen ongeruste burgers zich gehoord en dat leidt tot acceptatie van keuzes die de overheid maakt, althans als die overheid lef genoeg heeft om zelf verantwoordelijkheid te nemen in plaats van de oren te laten hangen naar een verdeelde wetenschap. Die opmerking mag ook gezien worden als een tik op de vingers van Keulemans.
De kritiek van bovengenoemde wetenschappers op het coronabeleid toont overeenkomst met een door Keulemans verzwegen rapport dat het wetenschappelijk bureau van het CDA in december vorig jaar uitbracht en dat door vrijwel alle media werd genegeerd. Het komt tot de conclusie dat het kabinet van het coronabeleid in meerdere opzichten een potje heeft gemaakt. Keulemans besteedde er geen aandacht aan met het argument dat er op de dag van verschijning interessanter ander nieuws was en het rapport ‘weinig nieuws bevatte’. Dat argument vind ik ook terug in zijn verhaal over de kritische universitaire wetenschappers. Keulemans volgt lang zijn preferente redeneertrant. Ploppen er aan de horizon analyses op die indirect ook stevige kanttekeningen zetten bij de journalistieke koers die hij tijdens en na corona volgde dan wordt dat gepareerd met het argument ‘we wisten dit toch al’. Zo worden nieuwe inzichten beleden als standpunten die de journalist eerder zelf al had, een opvallende manier van zelfreflectie.
Mijn kanttekeningen zijn niet bedoeld als een persoonlijke diskwalificatie. Ik wil niet in de val trappen die Keulemans zelf voor zijn critici opstelt maar hoe meer we weten over de fouten die het kabinet in het coronabeleid maakte, des te groter wordt ook mijn nieuwsgierigheid naar de vraag tot welke conclusie De Volkskrant in een kritische analyse van het eigen handelen zou komen. We hebben het als het om Maarten Keulemans gaat per slot van rekening over een collega die door het journalisten vakblad Villamedia in 2021 werd uitgeroepen tot ‘de journalist van het jaar’ voor zijn onvermoeibare verslaggeving van de corona epidemie, dus een rolmodel voor eenieder die in de journalistiek werkzaam is.
Comments