De twee gezichten van de Volkskrant

De Volkskrant begint, blijkens het hoofdredactionele commentaar van hoofdredacteur Pieter Klok (4 januari 2025),  last te krijgen met zijn lezers. ‘Hoelang blijft de Volkskrant-redactie het duiden en in normatief kader plaatsen overlaten aan commentatoren en cartoonisten’, is de vraag van lezer Aat de Jong, waarop Klok in zijn hoofdredactioneel commentaar antwoord geeft. Lezers van de Volkskrant missen kennelijk een normatief kader en verlangen van de krant dat die mede richting aangeeft.  Waarom het verlangen naar een kader (=een visie op de samenleving) door de Volkskrant meteen gezien wordt als een normatief (=bindend) kader vraag ik me af. Je kunt  de door jou gewenste richting beschrijven zonder dat het een afkeuring van de opvattingen van een ander bevat. Wie de krant leest ziet tal van terloopse afwijzingen en de nauwelijks verborgen hoop dat zij die een andere koers voorstaan, in hun opzet zullen mislukken. Het zoeken van de verbinding is niet de grootste kwaliteit van de krant.

Geen emoties

“Meningen en emoties willen we niet in onze verslaggeving’, antwoordt Klok. ‘Het uiten van morele verontwaardiging is wellicht fijn voor de lezers die de verontwaardiging delen, maar sluit tegelijkertijd een grote groep lezers uit’. De krant pretendeert -als je dit hoofdredactionele commentaar leest- in zijn verslaggeving neutraal te zijn. De morele grenzen worden bewaakt  in hoofdredactionele commentaren (=de mening van de krant)  en columns (=een ratjetoe van persoonlijke meningen). Alles bij elkaar opgeteld levert dat een beeld op van een warrige krant die zegt neutraal te zijn maar dat in mijn beleving niet is.

Alleen al in de nieuwsselectie zit een oordeel 

Alleen al in de nieuwsselectie zit -of je wilt of niet- een oordeel vervat en ook in de manier waarop het nieuws wordt gebracht. Neem de leiderschapsaffaires bij de NPO die door de Volkskrant zo prominent werden uitgevent. Het netto uitlekgewicht van het nieuws rond Matthijs van Nieuwkerk was objectief gezien niet meer dan een twee kolommertje waard. De krant had het morele oordeel aan anderen kunnen overlaten. Maar de bombastische manier waarop de redactie in de ellende dook, de opmaak, het grote aantal pagina’s, het ontbreken van enige nuancering of relativering liet aan duidelijkheid weinig te wensen over: de Volkskrant deed er alles aan om de maximale impact te genereren.

De ultieme journalistieke beloning bestaat in het algemeen uit kamervragen, politieke actie of de val van degenen die je in de jaren daarvoor op het schild hebt gehesen. Missie geslaagd! Wordt het nieuws op deze manier geagendeerd omdat het zeer relevant nieuws betreft of omdat het past binnen het businessconcept van het mediaconcern van Van Thillo, waar uitermate commercieel wordt gedacht, zij het omgeven met een idealistisch sausje: 'we moeten wel om te overleven'. De jaarlijkse bonus van de hoofdredacteur (bepaald niet onomstreden binnen de redactie) is mede afhankelijk van de manier waarop de hoofdredacteur zijn doelen weet te realiseren.

Greenwashing

Pieter wijst er in zijn commentaar op hoe bedreven de Amerikaanse informatie-industrie is in het witwassen van nieuws. Werd de aanval op het Capitool na de verkiezingen die Trump het presidentschap kostte aanvankelijk geframed als een aanval op de democratie, in de loop van de tijd draaide het sentiment en werden de opstandelingen juist gezien als verdédigers van de democratie. Zover is het in Nederland gelukkig nog niet, zegt hij, hoewel in mijn visie ook de Volkskrant wel degelijk doet aan greenwashing. (Zie mijn column Morele greenwashing)

Het streven van de Volkskrant om politiek correct te zijn gaat zover dat de hoofdredacteur tijdens de Covidcrisis aangaf de regering niet met kritische vragen voor de voeten te willen lopen. Dit aaien van de (voormalig) gevestigde macht gaat tot de dag van vandaag door, hoewel er inmiddels tal van binnen- en buitenlandse rapportages liggen die minstens een kritische evaluatie van dat beleid rechtvaardigen. Dat geldt ook voor hoe de Volkskrant er mee omging. Met die zelfevaluatie is tot nu toe niet erg veel haast gemaakt.

Pieter schrijft: ‘Hoe meer informatie online beschikbaar is, hoe groter de ruimte voor onzinnige interpretatie, zo is gebleken. Het beste medicijn tegen de verspreiding van onzin zijn nog steeds sterke -traditionele- media die continue zin en onzin van elkaar scheiden, dicht bij de feiten blijven en de eigen mening en verontwaardiging voor zichzelf houden’.

In die redenering zit een innerlijke tegenstrijdigheid. Alleen al het bepalen van wat zin of onzin is, is onderwerp van subjectieve keuze. De Volkskrant opereert wel degelijk binnen normatieve kaders. Het is beter dat onder ogen te zien dan dit achter mooie woorden te verbergen. Intussen blijft de vraag actueel waarom Klok een lid van zijn wetenschapsredactie toestaat op X de polariserende rol te spelen, die hij binnen zijn redactie kennelijk afkeurt. Ik zie twee mogelijke antwoorden: het ontbreekt de hoofdredacteur aan gezag om te zorgen voor consistentie in de uitingen van Volkskrant-journalisten of het is een bewust opgezet tweesporenbeleid: in de krant ben je redelijk, daarbuiten mogen de remmen los.

TON VERLIND