De verborgen meningen in de krant

Kranten pretenderen dat ze een scheiding aanbrengen tussen feiten en opinie. Feiten zijn waardevrij, opinie bevat een persoonlijke inkleuring. Volkskrant-hoofdredacteur Pieter Klok besteedde er kortgeleden een hoofdredactioneel commentaar aan (zie mijn post hierover). Hij reageerde op het verwijt van sommige van zijn lezers dat zijn krant het geven van een normatief kader overlaat aan columnisten en cartoontekenaars. Het komt erop neer dat de krant in de ogen van zijn critici duidelijker moet zijn in het bekennen van kleur. Emoties moeten buiten de kolommen van de krant blijven, zo reageerde Klok. Maar wie goed oplet komt in de feitelijke verslaggeving van Nederlandse kranten -dus ook van de Volkskrant- tal van verstopte emoties tegen die bewust of onbewust het nieuws kleuren. Het laat zien dat objectieve berichtgeving nauwelijks bestaat. Meningen nestelen zich als een virus in de feitelijke verslaggeving.

World Economic Forum

Neem het Algemeen dagblad van vandaag 7 januari 2025. De krant besteedt aandacht aan de jaarlijkse bijeenkomst van het World Economic Forum in Davos. Dat is een netwerk van internationale politieke leiders, wetenschappers en mensen met betekenisvolle functies in de industrie. Er wordt door de organisatoren geen inhoudelijk verslag gedaan, je weet niet wat daar gebeurt en evenmin in welke mate dat de politieke besluitvorming beïnvloedt en voor zover daarvan sprake is in wiens voordeel die beïnvloeding is. Vriendelijk gezegd is het een netwerk waar ideeën worden uitgewisseld. Waar netwerken bestaan, komt ook netwerkcorruptie voor aldus Willeke Slingerland, lector van het lectoraat Weerbare Democratie, verbonden aan de Academie Bestuur, Recht en Ruimte van Saxion Hogeschool.

Mogelijk worden daar in Davos bepaalde belangen veilig gesteld ten koste  van weer andere belangen. We weten het niet want journalisten zijn niet welkom. ‘PVV en BBB laten elitecongres in Davos links liggen’, schrijft het Algemeen Dagblad deze ochtend. In die kop zit al een oordeel verborgen. Feitelijk juist zou het zijn om te melden dat ‘PVV en BBB het World Economic Forum’ links laten liggen, zonder de toevoeging ‘elite’ want dat is een subjectieve inkleuring. Niets op tegen, maar noem het opinie en geen feitelijke berichtgeving.

Terechte argwaan

‘Dat PVV en BBB weinig van het congres moeten hebben, past in een trend in rechts-conservatieve en populistische kringen’, vervolgt het AD, waarmee argwaan jegens deze bijeenkomst meteen politiek wordt gelabeld. Het is duidelijk: de reserve zit in de extreem-rechtse hoek. Met de term populistisch geeft de verslaggever opnieuw een inkleuring die hoort in een opiniërend commentaar en niet in een verslag. Neutraal geformuleerd had er moeten staan ‘PVV en BBB moeten weinig van het congres hebben’, misschien met de toevoeging: vanwege het gebrek aan transparantie. Dat klinkt op zich redelijk. Soepel wordt in dit artikel de stap gezet naar het WEF als onderwerp van complottheorieën, een visie die in populistische kring rondgaat. Complottheorieën worden in de media doorgaans niet serieus genomen. Door die term te verbinden aan deze bijeenkomst in combinatie met rechts-conservatief, populistisch en PVV en BBB wordt er een sfeer gecreëerd die geen recht doet aan de terechte argwaan die zou moeten bestaan als machtige mensen met politieke, economische en financiële belangen bij elkaar komen zonder dat we het doel of de resultaten kennen. Wie die argwaan openlijk uitspreekt wordt in deze context gezien als een complotdenkende populist. Zo'n analyse reikt in de inkleuring van het nieuws dus verder dan zo op het eerste gezicht lijkt.

Het zijn geen feiten, het is een mening

Misschien had de verslaggever niet de bedoeling om zijn verslag politiek in te kleuren of de genoemde partijen te diskwalificeren, maar door de toevoeging van adjectieven geeft hij zijn verhaal wel degelijk een lading. En daarmee is het een opiniërend verhaal, onder het mom van een feitelijk verslag. Het gebeurt in krantenkolommen voortdurend. De een is er meer het slachtoffer van dan de ander. Worden PVV en BBB geregeld gelabeld als extreem-rechts, zelden zie je bij de Socialistische Partij aan de andere kant van het politieke spectrum de toevoeging extreem-links. En zo zit er in krantenkolommen meer verborgen emotie dan hoofdredacties willen toegeven. Nieuws, staat er boven de betreffende pagina in het AD, maar daar had moeten staan: opinie of analyse. Als het gaat om het principe 'Comment is free, but facts are sacred', ooit bedacht door C P Scott, eigenaar van de Engelse krant The Guardian, hebben we in Nederland nog een hele weg te gaan.

TON VERLIND