Mijn post van 30 december op linkedin en het mediaplatform Spreekbuis.nl, waarin ik me afvroeg door welk moreel kompas de NOS zich in zijn berichtgeving laat sturen, bijvoorbeeld in recente discussies over de vuurwerkproblematiek, heeft behoorlijk wat reacties opgeleverd. Meer dan 50.000 lezers namen er kennis van. Het bericht werd 360 keer geliked, er kwamen bijna 100 commentaren en 12 reposts. Dit laat zien dat een groot publiek zich betrokken voelt bij de keuzes van de publieke omroep maar ook dat velen daar vraagtekens bij hebben.
Mijn blog ging over de manier waarop het NOS Journaal dus positie kiest, in dit geval (ik had ook andere voorbeelden kunnen kiezen) in de berichtgeving over het feit dat steeds meer gemeentes overgaan tot een vuurwerkverbod. Daarbij kreeg de weerstand tegen dit verbod ruime aandacht, steun voor de poging van sommige burgemeesters om paal en perk te stellen aan de vuurwerkoverlast leek afwezig. Ook al staat de nieuwsrubriek zich voor op een neutrale, onafhankelijke rol, het betekent niet dat de NOS slechts een doorgeefluik is. Ik beschreef wat me ook bij andere onderwerpen eerder opviel: de rubriek is nogal royaal in het aan het woord laten van mensen-van-de-straat, zelden optimisten, vaak criticasters van het beleid. De peiling van het Journaal liet zien dat er geen draagvlak is voor zo’n vuurwerkverbod, schreef een lezer op linked in. Hij zag het als een legitimatie voor de manier waarop het onderwerp werd gebracht. Maar wat is de relevantie van zo’n selectie aan meningen? Die is van nul en generlei waarde. De redactie had evengoed burgers aan het woord kunnen laten die een vuurwerkverbod toejuichen. Ook wordt over het hoofd gezien dat televisie een eigen dynamiek creëert. De camera verandert vrijwel altijd het gedrag in meer bravoure of sociaal gewenst gedrag. Zo schept het medium zijn eigen werkelijkheid en ontstaat een selffulfilling prophecy: het wordt waar omdat het zo wordt voorgesteld.
Dit lijkt misschien een discussie op de vierkante millimeter. Toch gaat hij over een wezenlijk probleem: hoe valt het gure maatschappelijke klimaat te keren. Bijvoorbeeld door voorbeeldgedrag te tonen en niet de overtreders stoer te vinden, maar de mensen die grenzen durven te stellen. Het vinden van een oplossing is niet de zorg van de media, schreven twee lezers (beiden met een belangrijke maatschappelijke functie) op linkedin die mijn post en passant bullshit noemden. ‘Dit artikel van jou draagt nergens aan bij. Alleen om gewaardeerde media in een kwaad daglicht te stellen’. De term bullshit irriteerde me: het diskwalificeren van de opponent is een in de Nederlandse debatcultuur veel gebezigde truc die juist bijdraagt aan de verharding van het maatschappelijk klimaat. .
Media dragen bij aan de crisis
Media moeten de feiten melden en daartoe is hun rol beperkt , las ik als argument tegen mijn pleidooi om kleur te bekennen. Ze zijn niet verantwoordelijk voor de gevolgen van hun berichtgeving, vond de reageerder. Dat is niet vol te houden. Kranten, radio en televisie boetseren met de keuzes die ze maken ons beeld van de werkelijkheid. Ze verslaan de crisis niet alleen, ze maken er zelf ook deel van uit. Ze leggen accenten, ze vergroten uit, ze halen het spektakel naar voren, ze verslaan politieke debatten op een serieuze of (steeds vaker) op een ironische manier. Als columnisten van de Volkskrant voortdurend spreken over domrechts of extreemrechts en het woord fascistisch gebruiken voor de kiezers die op de PVV stemmen dan heeft dat gevolgen. Dat draagt bij aan een defaitistische levenshouding.
‘De oplossingen voor het vuurwerkprobleem moeten lokaal gevonden worden door relschoppers uit de anonimiteit te halen en mensen uit de buurt te gebruiken om de sociale norm te veranderen’, zegt sociaal psycholoog Arjan de Wolf in De Telegraaf (3 januari 2023). Hij is gespecialiseerd in groepsgedrag en sociale veiligheid. De oplossing valt niet van de overheid te verwachten, denkt hij. ‘De overheid kan wel een sociale norm opleggen, maar dat is niet de norm die deze groepen zullen volgen. De sociale norm verandert pas als blijkt dat voor hen belangrijke anderen het niet pikken’. Zelfs voor een neutrale nieuwsrubriek als het NOS Journaal is er ruimte om keuzes te maken die bijdragen aan de oplossing in plaats van aan het voortbestaan van het probleem. Te vaak wordt voor de gemakkelijkste weg gekozen.
TON VERLIND
Comments