In een column voor het KIM, platform voor journalistieke reflectie, overgenomen door het journalistenplatform Villamedia, schreef ik kortgeleden dat de publieke omroep teveel door perverse prikkels wordt gedreven die slecht uitwerken op de kwaliteit en vooral de journalistieke onafhankelijkheid schaden. Ik noemde deze argumenten:
Kijkcijfers
De verslaving aan hoge kijkcijfers die de inhoud van de talkshows bepaalt, waardoor je daar niet over de meest maatschappelijk relevante ontwikkelingen wordt bijgepraat maar over thema’s die vooral goed scoren. Gasten worden er gekozen met populariteitslijstjes in de hand, vertelde een van de redacteuren me naar aanleiding van mijn opmerkingen.
Ondernemers als anchor
Een negatieve invloed gaat ook uit van het feit dat een aantal anchors zelfstandige ondernemers zijn. Het presenteren is een bijbaantje, hun omzet halen ze uit activiteiten op de markt waar ze dienstbaar zijn aan opdrachtgevers die ze later in hun programma’s kritisch moeten bevragen. Hun marktwaarde hangt af van hoe ze zich op televisie manifesteren. Van onafhankelijkheid kan dan niet meer gesproken worden. Het leidt tot absurde situaties. Presentator Jort Kelder die al wekenlang onder vuur ligt nadat bekend werd dat hij campagnevideo’s voor Forum voor Democratie sponsorde.
Maar het raakt ook programma’s als Nieuwsuur waar economisch en financieel nieuws wordt behandeld met een verliefdheid voor financiële markten, terwijl je bij de NPO vooral compassie met de slachtoffers van dat eenzijdige economische denken zou verwachten. Kunnen verslaggevers én onafhankelijk zijn én tegelijk ondernemer op het terrein waarop hun analyses zich richten?
Flexcontracten
Veel journalistieke redacties bestaan uit medewerkers met flexcontracten. Dat is een belemmering voor kritische zelfonderzoek. Je houdt je wel gedeisd tegenover de personen die kort daarna moeten beslissen over de continuering van je contract. Praat met omroepmedewerkers die zich in zo’n positie bevinden en ze zullen bevestigen dat je beter je mond kunt houden dan kritisch zijn op de prestaties van je eigen programma. Het heeft de interne discussie over de kwaliteit van het journalistieke handelen geen goed gedaan.
Nep-onderzoek
Dan was er kortgeleden de start van het puberale onderzoeksprogramma Propaganda (zo’n titel sluit objectief onderzoek bij voorbaat uit) van KRONCRV. Het sabelde Maurice de Hond neer rond zijn aerosolentheorie zonder dat enige poging werd gedaan tot echt onafhankelijk journalistiek onderzoek. Het was duidelijk dat de aanpak tot geen andere mening kon leiden dan de opvatting die bij de redactie reeds had postgevat. De Ombudsman van de NPO vond het geen fraaie journalistiek, maar beperkte zich -net als in andere kwesties- tot een zalvend vlees-noch-vis oordeel.
Emoties regeren
Terwijl ik dit schrijf zit het bericht van deze ochtend nog vers in mijn oren, dat in Afghanistan een tolk in zijn huis is vermoord. Door de taliban! De bron is een naast familielid. De presentatrice van het nieuwsprogramma op NPO1 veronderstelt met door emoties getekende stem: dit zal wel politieke consequenties hebben. Het klinkt als een uitnodiging aan de Haagse cowboys om snel vanuit de heup te schieten. Maar wat de presentatrice vooral had moeten zeggen: dit is verschrikkelijk nieuws. We willen weten wat er aan de hand is. Klopt het? In de oorlog wordt vrijwel alle nieuws gemanipuleerd. We zetten alles op alles om de feiten te checken en we praten er pas over verder zodra alle aannames na onafhankelijk, journalistiek onderzoek zijn bevestigd*. Maar nee: er wordt een uitnodigende hand naar Den Haag gereikt. Doe er wat mee! Weldra zal het meningen-circus weer op volle toeren draaien.
Dat er iets niet in orde is met de journalistieke attitude van de NPO is niet een vaag gevoel, het wordt door feiten gesteund. Ik verwijt het niet de journalisten: zij hebben zich de afgelopen jaren moeten voegen naar een systeem waarbinnen een handjevol bureaucraten de ruimte nog bepalen. Ze hebben dat (te) trouw en (te) loyaal gedaan, maar moeten inmiddels inzien dat het meebewegen in die trend leidt tot karakterdeformatie. We zijn dingen gewoon gaan vinden die helemaal niet gewoon zijn.
Verlies aan geloofwaardigheid
Zo valt het misdaadverslaggever John van den Heuvel van De Telegraaf op dat een van de belangrijke opiniërende programma’s van de NPO, de vooravondshow van BNN-VARA al dagen zwijgt over het Marengo-proces en het feit dat er een advocaat, neef van de hoofdverdachte is gearresteerd wegens te dienstbaar gedrag aan de crimineel.
Van den Heuvel schrijft (Telegraaf, 14 oktober 2021): ‘Het BNN-VARA programma Khalid en Sophie, in het leven geroepen omdat een andere talkshow op dat tijdslot niet urgent genoeg zou zijn, laat actuele ontwikkelingen in het Marengo-proces volledig links liggen. Presentator Khalid Kasem, de oud-advocaat die zelf onder vuur lag omdat hij vertrouwelijke dossierstukken aan bendeleden van Taghi zou hebben verstrekt, wijdde vrijdag niet één woord aan de kwestie. Dat wegkijken door BnnVara past goed bij hoe ook de advocatuur met dit probleem omgaat’.
Het viel eerder ook de recensent van het AD op, Angela de Jong: ‘Een keer een onderwerp niet behandelen kan toeval zijn. Twee keer wijst op een patroon en op een levensgroot probleem voor de geloofwaardigheid van BnnVara die om allerlei redenen veel te lichtzinnig in het avontuur van Khalid Kasem is gestapt’.
De publieke omroep zwijgt
Er is werk aan de winkel voor de Ombudsman van de NPO die de opdracht heeft een zuivere journalistieke koers te bewaken. Jammer dat de NPO recent de kans heeft gemist om in de top iemand met kennis van zaken te benoemen die het journalistieke vertrouwen zou kunnen herstellen. Ook dat is journalistiek onderzoek waard. Waarom besloot de toezichthouder iemand van de zuidas te benoemen in plaats van een bestuurder met mediakennis? Wat waren de motieven en verdienen die dan niet een betere publieke toelichting?
TON VERLIND
*In het NOS Journaal van die avond wordt het nieuws wel met gepaste terughoudendheid gebracht. De verslaggever geeft aan dat een aantal feiten vanuit Nederland over de gebeurtenis en de daders niet gecontroleerd kan worden.
Comments